Puglia, południe Italii, obcas włoskiego buta.
Mezzogiorno, czyli południowa, mniej rozwinięta i zarazem bardziej autentyczna część Włoch w czystej postaci.

---

W tym roku zawiodło mnie na południe Italii dwa razy. Odwiedziłam Kalabrię – opowieść jeszcze czeka na publikację oraz Apulię. Dwa regiony na samym końcu włoskiego buta.

PUGLIA

Apulia { po włosku region nazywa się Puglia, po polsku – Apulia }  to kraj tysięcy gai oliwnych, kilometrów winnic szczepu Primitivo, średniowiecznych { lub starszych } miast i nieprzebranych wszelkiego sortu plaż – tych ciągnących się kilometrami, tych maleńkich w zatokach, i tych, których nie ma – stromych klifowych urwisk, z których można podziwiać fale rozbijające się o skały.
Naprawdę trudno ustawić te charakterystyczne, immanentne „składniki” Puglii we właściwej kolejności : wszystkie wydają się jednakowo ważne…

Puglia to kraj bardzo południowy, skromny, żeby nie powiedzieć ubogi, z wyrazistym odczuciem prowincji. To kraj skromnych ludzi, przyjaznych, wyluzowanych, i wbrew pozorom pracowitych. Ludzi spotkaliśmy cudownych… o nich za chwilę.
Czas płynie tu wolniej, a życie jest prawdziwsze.

WYBRZEŻE i MIASTA

Zaczynając od najprostszego : wybrzeże.
Cała masa plaż, kilometry i kilometry. Rozległe piaszczyste, szerokie i wąskie, małe w zatoczkach, klifowe urwiska, plaże w jaskiniach i plaże w grotach… każdy chyba wariant. Co ciekawe wiele, bardzo wiele plaż jest piaszczystych – nawet te w objęciach skał, w zatoczkach, na ogół na samej plaży mają piasek. Nie oznacza to, że nie warto zabierać butów do wody – warto! woda jest piękna, przejrzysta i ciepła, w wielu miejscach w morzu są jednak kamienie i ostre skały. Zatem buty – jak najbardziej warto.
Dla uwielbiających wybrzeże i plaże – to wymarzone, cudowne miejsce.

Miasta… tu już jest trudniej. Można byłoby napisać mnóstwo słów…
Miasta, poza tymi prominentnymi, znanymi z przewodników, jak Bari, Monopoli i Polignano a Mare – pięknymi zresztą – miasta tutaj są niezwykłe. Absolutnie fantastycznie Lecce. Mniej znane, bez dostępu do morza : Manduria, Oria, Ostuni…Ciche, najczęściej białe, prowincjonalne i dostojne zarazem, totalnie nieturystyczne, żyjące życiem swych mieszkańców, stare… stare oznacza w Apulii sięgające 5 wieku !

Miasta, w których napotykamy mury sprzed 1500 lat, zamki i baszty, przepiękne romańskie i barokowe kościoły, bramy miejskie i brukowane ulice, ślady obecności rzymskiej, ale też greckiej…
Apulia to jeden z tych regionów, które były przejmowane przemiennie przez Greków i Rzymian, tudzież inne nacje… jeden z regionów, które budowały swoją kulturę na miksie wpływów. Tutaj w Apulii w niektórych miastach wykształcił się odrębny język, będący mieszanką greki i języka romańskiego… To oczywiście historia, pamiętajmy jednak że Włochy, dziś tak oczywisty kraj, istnieją dopiero od 1870 roku, wcześniej były tu osobne księstwa-państwa, księstwa-miasta…
W Apulii, jak w całej Italii, ślady historii widać niemal na każdym kroku, ocieramy się o nie i stajemy z nimi twarzą w twarz… to jedno z pięknych doznań podróżowania w Italii.
Miasta Apulii… prawdziwe i z historią, dostojne i prowincjonale…
Za dwie kawy płacimy 1,60, a za espresso i cappuccino 2 Euro. Za pierwszym razem byłam pewna, że kelnerka się pomyliła…

Bari – największe z apulijskich miast to opowieść sama w sobie.
Z przepięknym starym miastem na wysuniętym w morze cyplu, dawna część miasta otoczona jest z trzech stron wodą. Wąskie uliczki, niezliczone kościoły, cudowne obrazki za każdym rogiem. W Bari znajduje się – pośród innych – kościół pod wezwaniem Świętego Mikołaja, w którym można odwiedzić nagrobek królowej Bony – i pochylić się z wdzięczności, za wszystkie dobra kulinarne, jakie sprowadziła do naszego kraju { bez Bony nie jedlibyśmy w Polsce większości warzyw… to znaczy teraz pewnie już byśmy jedli, ale wtedy, na początku XVI – nie }.

W Bari spotykamy też niezwykłą tradycję wyrabiania makaronu na ulicach. Jakkolwiek dziwnie to brzmi: na specjalnie do tego celu zbudowanych stołach-stolnicach gospodynie wyrabiają ręcznie makaron… Przed wszystkim okrągłe orecchiette, klasyczny apulijski makaron w kształcie uszek { stąd nazwa }, ale również fricelli, o podłużnych lekko skręconych cząstkach. Świeży makaron kupujemy tu bezpośrednio na ulicy  a smak… nie do podrobienia!
Przechodząc „makaronowymi” uliczkami mam nieodparte wrażenie, że poza samą 'produkcją’ chodzi tu o coś innego: życie społeczne. całe rodziny uczestniczą w tym zajęciu, a życie wychodzi z domu na ulicę, ku integracji z sąsiadami.

WINNICE I GAJE OLIWNE

Winogrona, winnice i wino… nie sposób tutaj oderwać się od winogron i wina, czyli konkretnie Primitivo. Szczep winogron uprawiany tutaj powszechnie, z którego wytwarzane jest wino… wspaniałe! Primitivo di Manduria. Wino ma głęboki, doskonały smak i mnóstwo aromatów: dojrzałych owoców, wiśny, czasem malin, czasem też wyczuwa się ślad innych sródziemnomorskich roślin: lukrecji, papryki, ziół…

Seafood

Jest morze, jest seafood…
W Italii jada się dużo owoców morza, i mam wrażenie, że im dalej na południe – tym więcej i tym lepsze…
W Apulii spotkałam seafood w przepysznych wydaniach, w restauracjach z białymi obrusami oraz w niepozornych nadmorskich barach…
W Torre Coliemena, w bezpretensjonalnym barze restauracyjnym prowadzonym przez rybaków jedzenie jest rewelacyjne : proste, najświeższe, przepyszne…
Cudowne jest też to, że można wybrać dokładnie te ryby i morskie pyszności, które znajdą się na półmisku.
Bar zupełnie nie zachęca – wygląd kompletnie nie zapowiada klasy serwowanych pyszności, spójrzcie na zdjęcia.
Jakość serwowanego jedzenia potwierdza ciekawe zjawisko: sklep rybny i bar restauracyjny działa w ten sposób, że rano rybacy wypływają na połów, po południu dorobek trafia do sklepiku na brzegu morza, i zaprasza klientów. Od 17:30 na wyludnionym wcześniej cyplu maleńkiej miejscowości pojawiają sie kolejne samochody, im później – tym więcej. Pierwsi goście zajeżdżają do sklepiku i wychodzą z zakupami, a im późnej i bliżej włoskiej pory kolacyjnej { która przypada od 19:30 } tym więcej gości udaje się do restauracyjnego baru obok sklepiku, aby na miejscu oddać się przyjemności…

My dotarliśmy tu po raz pierwszy o godzinie niemal 22 i nie miałam wielkiej nadziei na zjedzenie czegokolwiek, nie mówiąc o świeżości i jakości… ale to przecież Italia! Nie było najmniejszego problemu z porą, a jedzenie było absolutnie przepyszne. Zanim przeszliśmy do grillowanych najróżniejszej maści seafoodów i ryb, podano nam antipasti nadmorskie : półmisek wypełniony po brzegi klopsikami z sardelli { polpette di acciughe }, smażonymi drobnymi rybkami, marynowaną ośmiornicą { och, jaka pyszna! }, małżami i oliwkami… właściwie cała Apulia na talerzu!

Z ciekawostek, w Puglii część owoców morza jada się również na surowo, jakkolwiek dziwnie to brzmi. W tej postaci, nazywanej 'crudité’, serwowane są jeżowce (ricci), mule (vongole), sepie (seppie) i ośmiornice.

Jak w wielu niezbyt mocno zurbanizowanych miejscach, w Puglii jest sporo hodowli zwierząt: krów, kóz i owiec, tutaj zazwyczaj małych i rodzinnych. Gospodarstwa te zazwyczaj wytwarzają sery z mleka własnych zwierząt, niejednokrotnie bardzo zacne i pyszne, według tradycyjnych metod, tutaj nazywanych rzemieślniczymi { gospodarstwa o ile spełnią rygorystyczne normy, otrzymują certyfikat rzemieślniczej produkcji}.

Trafiliśmy do jednej takiej firmy, o tyle nietypowej, że założonej i prowadzonej przez młodą kobietę i jej rodzinę. Żyją tutaj szczęśliwe krowy, które pasą się całymi dniami na trawie w gaju oliwnym (!), owce i kozy. Z mleka tych szczęśliwych zwierząt Stella wytwarza metodą rzemieślniczą przepyszne sery : ricottę, najlepszą mozzarellę ever, scamozę… z twardych serów owczy pecorino nie ma sobie równych… pokochałam go lata temu, kiedy kawałek przywiózł mi zaprzyjaźniony importer, cacioricotta i caciocavallo podolico, również chroniony znakiem DOP.
Mozzarella tutaj to duma regionu, wytwarzana we wszystkich bodaj odmianach : straciatella { ! }, di buffala { tak, żyją tu bawoły }, burrata…  kuleczki 'zwykłej’ mozzarelli są przepyszne – mój mąż twierdzi, że najlepsze jakie jadł…

Więcej o apulijskich serach wkrótce – wrażeń i pyszności jest tyle, że warte są osobnego tekstu.

Warzywa

Apulia, prócz oliwy, obecnej niemal we wszystkich daniach, ma też do zaoferowania mnóstwo innych plonów : warzywa! Świeże pomidory, karczochy, fava czyli bób (!), rukola, kalafior, bakłażan, cebulki, niezwykła cykoria szparagowa puntarelle, cime di rapa czyli rzepa brokułowa…

Co najmniej kilka warzyw –  ma gorzkawy smak, co nadaje apulijskim potrawom wyjątkowy charakter i posmak.

Obok postaci świeżej, absolutnie olśniewające są tu przetwory warzywne. Świeże, czasem marynowane, czasem suszone warzywa, pochodzące z lokalnych upraw, zachowane w zalewie oliwnej… W całości, w kawałkach albo w postaci przepysznych past.
Trafiliśmy do jednej z małych rodzinnych firm, zajmujących się wytwarzaniem takich pyszności od lat sześćdziesiątych. Oliwki (oczywiście), suszone pomidory, karczochy, bakłażany, a także papryczki { również nadziewane tuńczykiem }, grzyby, puntarelle, cebulki  lampascioni { bulwy szafirka miękkolistnego, bardzo odżywcze i lekko gorzkawe }. Absolutne wspaniałości, gotowe anipasti i przekąski na każdą okazję.

Warzywa w kawałkach serwuje się dla potrzeb antipasti, czyli przekąskowych, w postaci „jak są”, czyli w tychże kawałkach. Pasty najchętniej podaje się na małych chrupiących grzankach, mini frisellach.

Pieczywo

Friselle to niezwykłe bułki, choć bliżej im do sucharków: w zasadzie suche, jęczmienno-pszeniczne albo pszeniczne bułki, z dodatkiem pszenicy durum, pieczone dwa razy { pierwsze pieczenie standardowe, następnie bułki są przekrajane na pół i pieczone ponownie }. Suche, więc nie czerstwiejące nigdy, zawsze pod ręką, zawsze dostępne. Historycznie był to ważny aspekt, ale ich popularność trwa do dzisiaj. W poszukiwaniu zdrowszych rozwiązań, dziś Włosi nauczyli się robić również pełnoziarniste!

Friselle pozwalają stworzyć najszybsza chyba przekąskę albo kolację świata : wystarczy lekko skropić wodą, natrzeć pysznym pomidorem i czosnkiem, oprószyć solą i oregano, skropić obficie oliwą… Można oczywiście dodać dowolne cymesy według upodobań. Niemniej już w wersji podstawowej smakują genialnie!

 

Mówiąc o pieczywie, w Apulii piecze się ponad 100 gatunków pieczywa uważanego za tutejsze i miejscowe. Raczej więc pomiędzy mity możemy włożyć ten o wyjątkowości i niepowtarzalności polskiego chleba { nie wiem, skąd się wziął ten mit : podróżując w najprzeróżniejszych miejscach trafiam na pyszne pieczywo… }

Tarallini

Mówiąc o przysmakach z Apulii nie sposób nie wspomnieć o małych krakersach czy paluszkach – taralli i tarallini. Chodzi o małe kółeczka, jakby grube paluszki zwinięte kółko. to przepyszna regionalna przekąska czy snack. w dużych miastach takich jak Lecce można spotkać małe sklepiki w których te przysmaki są pieczone na miejscu i sprzedawane w dosłownie dziesiątkach albo setkach wariantów smakowych, słonych i słodkich. Są przepyszne: chrupiące, delikatne, rozpływające się w ustach pełne pełne pełne smaku…

 

Na najpyszniejsze tarallini trafiliśmy właśnie w takim sklepiku w Lecce. To niezwykłe miasto, które wymagałoby pewnie 3 dni żeby przejść całe i zajrzeć w różne zakamarki. My mieliśmy w Lecce tylko fragment popołudnia, więc zrobiliśmy sobie spacer zapoznawczy z miastem… i zupełnie przypadkiem trafiliśmy do La Casa da Tarallino.

Do posiłków { i pomiędzy nimi } popijamy więc cięższe, cudowne Primitivo do Manduria, oraz lżejsze, świeże 'bianco’  z winogron szczepu Malvasia, pełne aromatów kwiatowych, owocowych: brzoskwiń i moreli, a także migdałów…

LUDZIE

Na koniec o ludziach, których spotkaliśmy…

Otwarci i pomocni. Mam ogólnie wrażenie, że im bardziej na Południe, tym ludzie bardziej otwarci i przyjaźni, i Apulia to potwierdza. Tutejsi Włosi są pomocni, towarzyscy, cenią więzi rodzinne i poczucie wspólnoty.

Komunikowanie nie zawsze było łatwe. Mieszkańcy w większości nie mówią po angielsku, a my po włosku bardziej rozumiemy podstawowe słowa, niż mówimy… przy dobrych chęciach, pomocy internetu i nieskrępowanym mieszaniu języków udawało nam się porozumieć.

  

Jechaliśmy autostopem jak za studenckich czasów – w okolicy, gdzie przejeżdża dosłownie kilka samochodów na godzinę – podwiezieni przez uroczą Włoszkę autem z furą mokrego prania, poznając opowieści rodzinne, łącznie z postacią wuja pochodzenia polskiego który mieszka we Frankfurcie a „nasza Włoszka” wysyła mu systematycznie apuljską oliwę w prezencie.

Spotkaliśmy przemiłego kierowcę autobusu, który – wobec braku rozkładu jazdy, tak powszechnego w tej okolicy, wpisał mi w telefonie wszystkie godziny odjazdów z bezludnego nadmorza do miasta i z powrotem.

W niewielkim miasteczku Manduria trafiliśmy do cudnego miejsca i spotkaliśmy przemiłych ludzi, bardzo prawdziwych. Włoskie cafe to na ogół bardziej bar niż kawiarnia, i tu nie jest inaczej . Cafe 'retro pełne fantastycznych fotografii, starych aparatów, płyt analogowych i muzyki…
Właściciele okazali się cudownymi ludźmi, wracaliśmy do nich każdego dnia. Dzięki nim zobaczyliśmy współczesne mieszkanie powstałe na bazie średniowiecznego budynku, z piwnicami i suterena, niziutkimi drzwiami i niezwykłym układem pomieszczeń…  Spróbowaliśmy najpyszniejszych win domowych 'wino da casa’, między innymi bianco przy których moje ulubione prosecco przegrywa. Na Cafe Retro mój mąż zawiesił tabliczkę „Żyj Kolorowo” { o tabliczkach przeczytacie TUTAJ } i zyskaliśmy nowych przyjaciół.

 

* * *

Apulia to nie jest ani najbardziej reprezentatywny, ani okazały zakątek Włoch.  Nie polecam na pierwszą wizytę w Italii, natomiast dla stałych bywalców i poszukiwaczy prawdziwego oblicza – to właściwe miejsce! Miejscami przypomina raj z folderów reklamowych – białe skały, turkusowa woda i bezchmurne niebo… znacznie bardziej jednak to niezwykle prawdziwa kraina, z dużą porcją prowincjonalności, a przede wszystkim prawdziwości i autentyzmu, w których można się zakochać!

* * *

Oczekujcie kolejnych postów z Apulii : wspomnień, myśli i obrazków czeka mnóstwo…
Dajcie znać w komentarzach który wątek rozwinąć najpierw, co Was najbardziej zaciekawiło…

---

apulijskie obrazki

---

W Apulii byliśmy na zaproszenie naszego znajomego Tomka i jego firmy Topol, a wyprawa okazała się niezwykłym i cudownym doświadczeniem – dziękujemy! Tomek mieszkał w Puglii przez całe lata, a teraz zajmuje się sprowadzaniem wspaniałych apulijskich produktów lokalnych. W Polsce produkty są dostępne przez grupę facebookową Smak Italii { zajrzyjcie, jeśli zaciekawiły Was apulijskie pyszności }.

---

Tagi: dobre chwile, fotografie, podróże, zapiski podróżne